Informujemy, że w Dzienniku Ustaw z dnia 24 czerwca 2024 r. opublikowano ustawę z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów (Dz. U. poz. 928), wprowadzającą zasady i procedury ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa, zwanych „sygnalistami”.

Ustawa określa obowiązki organów publicznych, wszystkich jednostek samorządu terytorialnego,  szkół, przedszkoli, zakładów pracy oraz innych – prywatnych i publicznych – podmiotów prawa, wdrożenia i stosowania procedur przyjmowania zgłoszeń o naruszeniach prawa oraz postępowania z tymi zgłoszeniami.

 

Ochrona sygnalistów jest wymagana przez nową ustawę z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów oraz unijną dyrektywę 2019/1937 w sprawie osób zgłaszających naruszenia prawa Unii.

Sygnalistą jest każda osoba zgłaszająca lub ujawniająca publicznie informacje o naruszeniach prawa.

Ustawa o ochronie sygnalistów daje sygnaliście możliwość dokonania zgłoszenia  naruszenia prawa, a na podmioty prawne (zakłady pracy, szkoły, przedszkola, żłobki i inne) oraz na organy administracji publicznej, w tym na jednostki samorządu terytorialnego – nakłada obowiązek przyjęcia takiego zgłoszenia, zagwarantowania sygnaliście ochrony oraz wdrożenia procedury następczej po zgłoszeniu.

 

Ustawa wprowadza zakaz działań odwetowych wobec pracowników i innych osób zgłaszających naruszenia, obowiązek zapewnienia poufności tożsamości sygnalisty i niemożliwości dostępu do informacji przez osoby nieupoważnione, odszkodowania należne sygnaliście za działania odwetowe, a także nieważność umów o pracę i innych aktów w zakresie zakazu dokonania zgłoszenia naruszenia prawa.

Istotne jest też to, że organy i podmioty prawa muszą opracować, wdrożyć i stosować szereg procedur i dokumentów w zakresie przyjmowania zgłoszeń naruszenia prawa i działań następczych.

 

Publiczne i prywatne podmioty prawne są zobowiązane do przyjmowania zgłoszeń wewnętrznych oraz do ustalenia i wdrożenia „procedury zgłoszeń wewnętrznych”. Taki obowiązek mają wszystkie podmioty prawne, na rzecz których wykonuje pracę zarobkową co najmniej 50 osób. Pracownicy są wliczani do tej liczby w przeliczeniu na pełne etaty – inne formy zatrudnienia nie mają tej zasady (wlicza się ich 1 do 1). Obowiązek stosowania zgłoszeń wewnętrznych ma też każda jednostka organizacyjna gminy i powiatu – ale w samorządach liczących powyżej 10 tys. mieszkańców. Mniejsze gminy i powiaty nie mają obowiązku wdrażania procedury zgłoszeń wewnętrznych. Jednakże mają takie prawo. Jednostki samorządu terytorialnego mogą wprowadzić wspólną procedurę zgłoszeń wewnętrznych dla JST – w ramach wspólnej obsługi (CUW).

Kilka podmiotów prywatnych ma możliwość wdrożenia wspólnej procedury zgłoszeń wewnętrznych (np. szkoły tej samej osoby prowadzącej). Wprowadzana procedura podlega obowiązkowym konsultacjom z pracownikami i powinna wejść w życie do 25 września 2024 r.

Podmioty prawa muszą upoważnić wewnętrzną jednostkę organizacyjną lub osoby (pracowników) – do przyjmowania zgłoszeń wewnętrznych i podejmowania działań następczych.

Ustawa daje też możliwość upoważnienia podmiotu zewnętrznego do realizacji zgłoszeń wewnętrznych, poprzez zawarcie umowy.

 

Natomiast zgłoszenia zewnętrzne o naruszeniu prawa są składane do Rzecznika Praw Obywatelskich albo do organu publicznego. Każda jednostka samorządu terytorialnego jako organ publiczny ma obowiązek przyjmowania zgłoszeń zewnętrznych naruszeń prawa. JST przyjmują zgłoszenia, dokonują ich weryfikacji, ustalają organ właściwy do rozpatrzenia danego zgłoszenia i tam przekazują sprawę, podejmują działania następcze oraz przekazują informację zwrotną sygnaliście.

 

Organ publiczny ma obowiązek ustalić i wdrożyć „procedurę zgłoszeń zewnętrznych” – odrębnej od procedury zgłoszeń wewnętrznych – w terminie do 25 grudnia 2024 r. Ponadto organy, w tym JST muszą prowadzić rejestr zgłoszeń zewnętrznych, umieścić w BIP informację o zgłoszeniach zewnętrznych, składać sprawozdania do RPO, a także – co najmniej raz na 3 lata – dokonywać przeglądu i poprawy procedury zgłoszeń zewnętrznych.

 

Ustawa wprowadza wymagania kwalifikacyjne upoważnianych pracowników organu do przyjmowania zgłoszeń wewnętrznych, a także obowiązkowe szkolenia tych pracowników.

 

Wprowadzenie ochrony sygnalistów jest bardzo ważnym zagadnieniem, stąd ustawodawca przewidział katalog czynów zabronionych naruszających ustawę o ochronie sygnalistów – objętych karami grzywny, ograniczenia lub pozbawienia wolności.